روانشناسی کودک چیست؟ بررسی در رشد فرزند+نرم افزار روانشناسی

یکی از گرایش‌های روانشناسی رشد، روانشناسی کودک است. این گرایش بر مراحل رشد کودکان اعم از جسمی، شناختی، روانی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و شخصیت شناسی کودک مطالعه می‌کند. روانشناسی کودک نه تنها برای کودکان بلکه برای بزرگسالان هم مفید است. وقتی ما به عنوان یک بزرگسال بچه‌دار می‌شویم، انگار با کودکی خودمان مواجه شده‌ایم. از این طریق می‌توانیم تراماهای کودکی خود را ببینیم و برای شفای آن اقدام کنیم. در این مقاله قصد داریم درباره موضوع روانشناسی کودکان، حوزه عملکرد و نقش آن در رشد کودک صحبت کنیم. با ما همراه باشید.

روانشناسی کودک چیست؟

محدوده سنی کودکی در علم روانشناسی بازه سنی یک تا حدود سیزه سالگی در نظر گرفته می‌شود. روانشناسان معتقدند آنچه در کودکی برای فرد رخ می‌دهد، تجربیات بزرگسالی او را شکل می‌دهد. ازاین‌روی، شخصیت شناسی کودک به والدین کمک می‌کند تا علاوه‌بر آشنایی با فرزند دلبندشان تجربیات بهتری برای بزرگسالی آنها خلق کنند. والد بودن مسئولیت سنگینی به دوش فرد می‌گذارد. فهم اینکه فرزند دنیا را چگونه می‌بیند و متناسب با این نگرش چگونه باید مهارت‌های جدید را به او یاد داد. زمانی که دچار احساسات گوناگون می‌شود؛ چگونه آنها را درک کند و متناسب با آن چه رفتاری داشته باشد. همه اینها بخشی از وظایف والد بودن است. روانشناس کودک به عنوان یک مشاهده‌گر بی‌طرف و متخصص در این مسیر والدین و فرزندان‌شان را همراهی می‌کند.

چرا کمک گرفتن از روانشناسی کودکان اهمیت دارد؟

حتما در اطرافیان خود دیده‌اید که برخی کودکان زودتر صحبت می‌کنند، برخی زودتر می‌توانند راه بروند و… اما برخی اینگونه نیستند. بعضی بچه‌ها مهارت‌ها را سریعتر یاد می‌گیرند، برخی بی‌قرارند و عده‌ای هم نیازهای ویژه دارند. در تمام مراحل رشد خواه جسمی خواه ذهنی، عوامل زیادی بر رشد کودک تاثیرگذار است. عواملی چون: ژنتیک، محیط و شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده در آن نقش دارند. ازاین‌روی مسیر رشد هر کودکی مختص خود او است. روانشناسی کودک به والدین کمک می‌کند تا مسیر منحصربه‌فرد فرزندشان را شناسایی کنند. همچنین اگر فرزند دچار ناهنجاری خاصی باشد سریعتر متوجه آن شوند و در جهت بهبود یا درمان کودک اقدام نمایند.

آیا به دنبال روانشناس کودک هستید؟ اپلیکیشن‌های مشاوره و روانشناسی در پلتفرم زینسی به شما کمک می‌کند تا با بهترین روانشناسان و مشاوران ایرانی، در هر جای جهان ارتباط بگیرید. از طریق این اپلیکیشن‌ها می‌توانید در هر مکان که احساس امنیت بیشتری دارید با روانشناس خود صحبت کنید.

حوزه عملکرد روانشناسی کودکان

گفتیم که روانشناسی کودکان یکی از گرایش‌های علم روانشناسی رشد یا psychological development است. در ادامه حوزه عملکرد روانشناسی کودک را بیان می‌کنیم:

• بررسی ابعاد رشدی در کودک: رشد فیزیکی، توسعه شناختی، رشد عاطفی (اجتماعی)، رشد قبل از تولد، رشد جنسی، رشد شخصیت، رشد زبانی،
• بررسی و بیان نیازهای رشد کودک در هر مرحله: بررسی رشد متناسب با سن کودک نوزادی، سال اول، دوم و…
• بررسی اثرات عوامل مختلف بر رشد کودک: تاثیر عواملی چون ژنتیک، وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فشارهای اجتماعی و نقش‌های جنسیتی
• بررسی و پیشنهاد شیوه فرزندپروری: متناسب با شخصیت شناسی کودک، نیازها و ویژگی‌هایی که دارد؛ شیوه‌ای خاص برای تعامل با فرزند پیشنهاد می‌شود.
• پیشگیری و مداخله در درمان مشکلات روانی و رفتاری: ناهنجاری‌ها و اختلالات ذهنی، جسمی و رفتاری کودک بررسی و در صورت لزوم برای درمان اقدام می‌شود.
• ارائه راهکار برای ایجاد اعتماد‌به‌نفس و خلاقیت در کودک

تربیت فرزند از منظر روانشناسی

تربیت فرزند از منظر روانشناسی با عنوان روانشناسی تربیتی شناخته می‌شود. در این فرایند ابتدا شیوه یادگیری فرزند را شناسایی می‌کنند. سپس روانشناس بر اساس تفاوت‌های فردی کودک، روش تدریس و فرایند آموزشی مختص او را پیشنهاد می‌دهد. هدف در تربیت فرزند از منظر روانشناسی، درک چگونگی یادگیری کودک و نحوه مواجهه او با اطلاعات جدید است.

روانشناس کودک دقیقا چکار می‌کند؟

میزان تخصص هر روانشناس کودک مشخص می‌کند که چه تعاملی با مراجعین خود دارد. برخی کارهای تحقیقاتی می‌کنند و برخی خدمات مشاوره ارائه می‌دهند. به طور کلی این افراد وظایف زیر را به عهده دارند:

• انجام تست‌های روانشناسی
• تشخیص و درمان ناتوانی‌های یادگیری یا رشدی
• انجام تحقیقات علمی در مورد رشد دوران کودکی
• کار با یک تیم مراقبت‌های بهداشتی برای ایجاد برنامه‌های درمانی
• کار با مراجعین برای مدیریت مسائل رفتاری

انجام تست های روانشناسی

یکی از وظایف روانشناسی کودک انجام تست‌های روانشناسی برای فرزند شما است. این تست‌ها توانایی‌ها و علائم احتمالی فرزند شما را ارزیابی می‌کنند. تست‌های روانشناسی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود:

• مصاحبه بالینی
• مصاحبه با والدین، سرپرستان و معلمان
• آزمون‌های کتبی

چه زمانی برای انجام تست‌های روانشناسی مراجعه کنیم؟

روانشناسان توصیه می‌کنند در سالهای ابتدایی زندگی کودک، او را به جلسات مشاوره ببرید. جلسات منظم با روانشناس کودک به شما کمک می‌کند تا خیلی سریع متوجه توانایی‌ها، اختلال یا مشکلات ذهنی فرزندتان شوید. در غیراینصورت، زمانی که در فعالیت روزمره فرزند خود علائم یا مشکلاتی می‌بینید، حتما باید به روانشناس مراجعه کنید.

علائم و مشکلات کودک که والدین باید به آن توجه کنند:

در صورت بروز علائم و مشکلات زیر در کودک، حتما باید به روانشناس مراجعه کرد:

• مشکل در تمرکز
• تکمیل نکردن کارها: در سنین مدرسه
• احساس شدید اضطراب، ترس، خشم، اندوه و ناامیدی
• تغییرات خلقی مکرر یا چشمگیر
• مشکل در مدرسه: افت تحصیلی کودک، بازیگوشی در مدرسه، غیبت مکرر از مدرسه، قلدری در مهد، پیش‌دبستانی یا مدرسه
• استفاده از مواد مخدر

این علائم معمولا نشان‌دهنده اختلال در سلامت روان یا ناتوانی در یادگیری است. تشخیص رسمی این اختلالات یا ناتوانی‌ها به والدین کمک می‌کند تا بتوانند بهترین اقدامات را برای فرزندشان انجام دهند. به خاطر داشته باشید که فقط در مواقع مشکل نباید به سراغ تست‌های روانشناسی رفت. گاهی برای تشخیص آمادگی یا استعداد تحصیلی مانند تیزهوشی، مهارت‌های زبانی پیشرفته و توانایی‌های یادگیری، کودک را به روانشناس ارجاع می‌دهند.

انواع تست‌های روانشناسی کودک

تست‌های روانشناسی کودک به 4 دسته تقسیم می‌شوند:

1. مصاحبه بالینی
2. تست ارزیابی عملکرد فکری (IQ)
3. تست ارزیابی شخصیت یا شخصیت شناسی کودک
4. تست ارزیابی رفتاری

در ادامه به دو نمونه از تست‌های روانشناسی کودکان می‌پردازیم.

تست شخصیت شناسی کودکان

شخصیت در اثر ترکیبی از مولفه‌های ژنتیکی، محیطی و اجتماعی شکل می‌گیرد. تست‌هایی که برای شخصیت‌شناسی طراحی می‌شوند به همه این مولفه‌ها دقت می‌کنند. تست شخصیت شناسی کودکان به دو نوع عینی و تصویری تقسیم می‌شوند. تست‌های عینی مانند پرسشنامه چند فازی مینه‌سوتا (MMPI-2)، PF16 و پرشسنامه چند محوری بالینی (MCMI-III) است. تست ترسیم یک فرد که از نوع تصویری است در دسته تست‌های فرافکنی قرار می‌گیرد.

تست افسردگی کودکان

یکی از تست‌های ارزیابی رفتاری در کودکان، تست افسردگی کودکان است. این تست با نام Children’s Depression inventory یا CDI برای تشخیص افسردگی در کودکان استفاده می‌شود. روانشناسان به کمک آن نشانه‌های شناختی، عاطفی و رفتاری در کودکان و نوجوانان در بازه سنی 7 تا 17 سال را می‌سنجند. برای انجام تست CDI ابتدا از والدین و فرزند مصاحبه می‌کنند. سوالات این تست به صورت باز و برای ارزیابی اولیه افسردگی صورت می‌گیرد. افزون‌بر آن CDI بررسی شرایط همراه با افسردگی مانند اضطراب، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی و اختلال سلوک را می‌سنجد.

واکنش‌هایی در کودک که والدین باید در صورت بروز آن حساس شوند:

لجبازی و پرخاشگری دو واکنش نامناسب کودک است. این واکنش‌ها معمولا در شرایطی بروز می‌کند که احساسات کودک از چیزی/خواسته‌ای آزرده شده است. در چنین شرایطی کودک از این ابزارها برای رسیدن به خواسته‌هایش استفاده می‌کند.

روانشناسی لجبازی

کودک لجباز معمولا از طریق موارد چون: گریه، جیغ، پرخاشگری، قهر کردن و … در پی عملی کردن خواسته‌هایش است. نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهد این کودکان بیش از سایرین در معرض اختلالاتی چون: افسردگی، گوشه‌گیری، اعتمادبه‌نفس پایین هستند. برای اینکه کودک شما به سمت لجبازی نرود می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده نمایید:

• به کودک اجازه بیان احساساتش را بدهید.
• با کودک لجبازی نکنید.
• در مواقعی که کودک به سمت لجبازی می‌رود؛ حواسش را پرت کنید.
• همیشه به کودک‌تان «نه» نگویید.

اگر با کمک این راهکارها به نتیجه نرسیدید؛ حتما به روانشناس کودک مراجعه کنید.

روانشناسی پرخاشگری کودکان

پرخاشگری کودکان یکی از اختلالات شایع در این دوران است. روانشناسان معمولا دلایل زیر را به عنوان علت پرخاشگری در کودک می‌دانند:

• رفتار پرخاشگرانه والدین با او
• آزار جسمی/روحی/ جنسی کودک
• قرار گرفتن در معرض خشونت در خانه یا اجتماع
• قربانی قلدری شدن
• عوامل ژنتیکی
• استفاده از مواد مخدر یا الکل

راهکارهای مقابله با پرخاشگری کودکان

در روانشناسی پرخاشگری کودکان راهکارهای زیر به والدین پیشنهاد می‌شود:

• آرامش خود را حفظ کنید.
• تسلیم عصبانیت یا رفتار پرخاشگرانه نشوید.
• این پیشفرض را در نظر بگیرید که « من کودک خوبی دارم که واکنش اشتباهی بروز می‌دهد»
• به کودک خود کمک کنید تا احساساتش را بیان کند.
• الگوهای رفتاری و محرک‌هایی که باعث عصبانیت در فرزندتان می‌شود را شناسایی کنید.
• پاداش‌های مناسب برای کاهش پرخاشگری کودک خود تعریف کنید.

اگر با کمک این راهکارها به نتیجه نرسیدید؛ حتما به روانشناس کودک مراجعه کنید.

آنچه از مقاله روانشناسی کودک چیست و چه نقشی در رشد فرزند شما دارد؟ آموختیم:

بررسی مراحل رشد، فرزندپروری صحیح و آماده کردن کودک برای ورود به اجتماع سخت‌ترین بخش‌های والد بودن است. روانشناسی کودک ابزارهایی دارد که با کمک آنها، سختی‌های این مسیر برای والدین هموار می‌شود. شخصیت شناسی کودک یکی از ابزارهای روانشناسی کودکان است که در این مقاله از بلاگ زینسی به آن پرداختیم. اگر درباره این موضوع پرسش یا ابهامی دارید برای ما کامنت بگذارید. چنانچه تجربه استفاده از اپلیکیشن‌های مشاوره و روانشناسی را دارید، لطفا نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات پرتکرار:

منابع:

1. https://www.britannica.com/science/child-psychology
2. https://www.sacap.edu.za/blog/applied-psychology/child-psychology/
3. https://www.verywellmind.com/what-is-child-psychology-2795067